تفسیر سوره نساء آیات(21 الی 23)
تفسیر سوره نساء آیات(21 الی 23)
ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ ﭭ ﭮ ﭯ
«و چگونه آن را مي‌ستانيد» اين تعبير، مفيد انكار بعد از انكار است «با آن كه از يك‌ديگر كام گرفته‌ايد؟» ابن‌عباس مي‌گويد: «افضاء: مقاربت جنسي است، ولي حق تعالي از آن به كنايه ياد كرد، براي آن كه به مسلمانان ادبي برتر رابياموزد». «و» چگونه از زنان مهر يا هديه را باز پس مي‌ستانيد، در حالي كه «زنان از شما عهدي محكم گرفته‌اند؟» كه اين عهد، همانا عقد نكاح است، عقدي كه مرد و زن را با نيرومندترين رابطه به‌هم پيوند داده و قوي‌ترين تعهدات را ميان‌آنها ايجاد مي‌كند. پس اگر مرد بعد از عقد نكاح، با زنش مقاربت يا خلوت شرعي‌كرد، زن مستحق كل مهر خويش است و بر شوهر، گرفتن چيزي از وي در صورت طلاق دادنش حرام است، مگر در حالتي كه زن مرتكب زنا، يا ناسازگاري شده باشد ـ چنان‌كه بيان آن گذشت. در نزد احناف و حنبلي‌ها، مهر با «خلوت صحيحه» ثابت مي‌گردد، اما شافعي‌ها و مالكي‌ها بر آنند كه مهر با مقاربت مقرر وثابت مي‌شود نه به صرف خلوت.
خلاصه اين كه آيات فوق بر چهار حق از حقوق مسلم زنان تصريح و تأكيد دارد:
1 ـ تحريم به ارث بردن زنان.
2 ـ نهي از ممانعت زن از ازدواج مجدد در صورت وقوع طلاق.
3 ـ حق زن در برخورداري از معاشرت به شيوه نيكو و پسنديده.
4 ـ حق زن در دريافت مهريه خويش به طور كامل.
ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ
در بيان سبب نزول آمده است: در جاهليت رايج بود كه چون پدران مي‌مردند، فرزنداني كه از غير زنانشان بودند، زنان پدرانشان را به نكاح خويش درمي‌آوردند، پس نازل شد: «و با زناني كه پدرانتان آنان را به ازدواج خود درآورده‌اند، ازدواج نكنيد» به جهت رعايت كرامت و احترام و بزرگداشت پدرانتان. اين جمله مفيد نهي از آن عادت زشت جاهليت است «مگر آنچه كه در گذشته» قبل از نزول اين آيه «رخ داده‌است» كه خداوند شمارا بر آن مؤاخذه نمي‌كند «همانا اين كار ناشايست و منفور مي‌باشد و بدراهي است».
در جاهليت، نكاح پسر با زن پدر را ـ چنانچه پدر مي‌مرد يا زن خود را طلاق مي‌داد ـ نكاح «مقت» يعني نكاح مبغوض و منفور مي‌ناميدند زيرا اين كار از نظرصاحبان خرد، سخت منفور و ناپسند و بدترين رسم و روش است. تعبير(آباء: پدران)، به اجماع علما؛ اجداد (پدر بزرگ‌ها) را نيز در بر مي‌گيرد.
ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ
اين آيه؛ آيه تحريم محارم نسبي، محارم رضاعي و محارم به‌وسيله پيوندهاي خويشاوندي (سببي) است، چنان‌كه ابن‌عباس فرمود: «بر شما هفت گروه در نسب و خويشاوندي حرام شده است. سپس اين آيه را تلاوت كرد».
«بر شما مادرانتان حرام شده است» يعني: به‌نكاح گرفتن آنان. لفظ (مادران)، شامل مادر بزرگان پدري و مادري ـ هرچند در مرتبه‌هاي بالاتر قرار داشته باشند ـ نيز مي‌شود زيرا همه آنها مادران شخص مي‌باشند. «و» بر شما حرام‌شده است «دخترانتان» دختران: شامل دختران فرزندان هم مي‌شود، هر چند در مرتبه‌هاي پايين‌تري قرار داشته باشند (چون نوه‌ها و نتيجه‌ها)، چه آن دختران از پسران شخص باشند و چه از دختران وي. جمهور فقها (ابوحنيفه، مالك واحمدبن حنبل) نكاح دختر زنا را بر پدر زاني‌اش كه از آب نطفه (مني) وي متولد شده‌است، بر وي حرام مي‌دانند زيرا او نيز در واقع دختر وي است، هرچند كه حرامزاده مي‌باشد. «و» بر شما حرام شده است «خواهرانتان» خواهران: شامل‌خواهران اعياني (پدري و مادري)، خواهران اخيافي (مادري) و خواهران علاتي (پدري)، همه مي‌شود.
«و» برشما حرام شده است «عمه‌هايتان» عمه: اسم هر زني است كه خواهر پدرتان، يا خواهر يكي از اجدادتان باشد. گاهي عمه از جهت مادر است و آن خواهر پدر مادر مي‌باشد. «و» بر شما حرام شده است «خاله‌هايتان» خاله: اسم هر زني است كه خواهر مادرتان، يا خواهر يكي از مادربزرگ‌هايتان باشد. گاهي‌خاله از جهت پدر است و آن خواهر مادر پدر مي‌باشد. «و» برشما حرام شده‌است «دختران برادر» دختر برادر: اسم هر مؤنثي است كه برادر شما با او نسبت ولادت مباشر و مستقيم، يا نسبت ولادت باالواسطه‌اي داشته باشد، هرچند هم درمراتب خود دور باشد. «و» برشما حرام شده است «دختران خواهر» دخترخواهر: اسم هر مؤنثي است كه خواهر شما با او نسبت ولادت مستقيم يا بالواسطه‌اي داشته باشد، هرچند در مرتبه خود دور هم باشد.
«و» برشما حرام شده است «آن مادران شما كه شما را شير داده‌اند» در طول‌دوره دوساله شيرخوارگي. اما بعد از آن مدت، شيرخوردن از زني سبب تحريم نمي‌شود. در احاديث صحيح تعداد شيرخوردن به پنج‌مرتبه مقيد شده است، اما مسئله در بين مذاهب مورداختلاف است: شافعي‌ها بر آنند كه تحريم به كمتر از پنج‌بار شيردادن ثابت نمي‌شود، اما احناف و مالكي‌ها برآنند كه شيرخوردن اندك در اثبات تحريم، همچون شيرخوردن بسيار است، هر چند يك قطره بيشترنباشد. و حنبلي‌ها بر آنند كه كمتر از سه بار شيردادن حرام نمي‌گرداند. «و» برشما حرام شده است «خواهران رضاعي شما» خواهر رضاعي: دختري است كه طفلي با او از پستان يك زن شير خورده باشد. بنابراين، خداي عزوجل شيرخوارگي را به منزله نسب قرار داد و زن شيردهنده را مادر «شيرخوار» ناميد، از اين رو، شوهر شيردهنده؛ پدر رضاعي وي است و پدر و مادر او؛ پدربزرگ و مادربزرگ وي و خواهر او؛ عمه وي و هر فرزندي كه براي شوهر زن شيردهنده متولد گردد، هرچند از غير آن زن شيرده باشد ـ چه قبل از شيرخوردن او متولدشده باشد و چه بعد از آن ـ همه برادران و خواهران وي هستند و مادر زن‌شيرده، مادربزرگ وي است و خواهرش خاله وي و هر آن كسي كه براي آن زن از همين شوهر به دنيا آيد، برادران و خواهران پدري و مادري وي هستند و هر آن‌كسي كه براي زن شيرده از غير آن شوهر متولد شود؛ حكم برادران و خواهران مادري وي را دارند.
«و» بر شما حرام شده است «مادران زنانتان» كه عبارتند از: مادرزن و مادربزرگ‌هاي او، كه به مجرد عقد نكاح دختر، بر شوهر حرام مي‌شوند «و» بر شما حرام شده است «دختران زنانتان» يعني: دختراندرهايتان «كه در كنار شماپرورش يافته‌اند ـ از بطن آن زنانتان كه با آنان همبستر شده‌ايد» ربيبه: دختري است كه تحت رعايت و سرپرستي ناپدري (شوهر مادر) تربيت مي‌شود. البته تربيت و پرورش دختراندر ـ بنا بر قول جمهور ـ در تحريم وي معتبر نيست زيرا دختر زن هنگامي كه شوهر با مادرش آميزش جنسي (مقاربت) كند، بر وي حرام مي‌شود، ولواين كه آن دختر در خانه ناپدري خويش تربيت هم نشده باشد، لذا قيد تربيت و پرورش در اينجا، بنا بر غالب عرف بيان شده و لذا آن را در اصل تحريم، هيچ دخلي نيست «پس اگر با آنها همبستر نشده‌ايد، بر شما گناهي نيست» يعني: در نكاح دختر اندرانتان بر شما گناهي نيست، اگر قبل از همبسترشدن با مادرانشان از آنها جدا شده باشيد.
علما از همين آيه اين قاعده شرعي را استنباط كرده‌اند كه: «مادران را نكاح دختران، و دختران را مقاربت با مادران حرام مي‌گرداند». اما در ساير محرمات سببي كه عبارتند از: زن پدر، زن پسر و مادرزن، بايد گفت كه به مجرد عقد نكاح مرد با زن، اين گروه بر وي حرام مي‌شوند، حتي اگر هم با زن خويش آميزش جنسي نكرده باشد.
«و» برشما حرام شده است «زنان پسرانتان» يعني: زنان پسرانتان به‌مجرد عقد نكاح پسرانتان با آنان، بر شما حرام مي‌شوند، هرچند كه فرزندانتان با آنان مقاربت هم نكرده باشند، اما مشروط بر اين كه اين فرزندان، فرزنداني باشند: «كه از پشت شما باشند» يعني: پسرخوانده‌هاي شما نباشند، پس زنان پسرخوانده‌هاي شما كه از پشت غيرشما هستند، بر شما حرام نيستند، بر خلاف آنچه كه در جاهليت مرسوم بود.
«و» بر شما حرام شده است «اين كه جمع كنيد ميان دو خواهر» يعني: ازدواج با خواهرزنتان پيش از آن كه از وي با طلاق‌دادن يا مرگش جدا شويد، بر شما حرام‌شده است. همچنين جمع‌نمودن ميان زن و عمه وي، يا ميان زن و خاله وي، يا ميان زن و دختر برادر يا دختر خواهر وي حرام است. البته قاعده كلي در اين مورداين است: هر آن دو زن داراي قرابتي كه اگر يكي از آنها را مذكر فرض كنيم؛ نكاح آن ديگري برايش حرام باشد، جمع كردن ميان آنها در نكاح حرام است و اين حرمت تا آن‌گاه باقي مي‌ماند كه يكي از آن دو در عقد مرد باشد. «مگر آنچه‌گذشته است» يعني: خداوند بر آنچه كه از اين نكاح‌هاي حرام قبل از نزول تحريم گذشته باشد، شما را مؤاخذه نمي‌كند. همچنين مسلمين اجماع دارند براين كه معناي فرموده حق تعالي: ﴿ﮃ ﮄ ﮅ...﴾ تا آخر آيه، اين است كه عمل جنسي با اين گروه، چه از طريق نكاح و چه از طريق ملك يمين (تملك از طريق بردگي) حرام است و هر دو حرمت باهم برابر است و اين حرمت در هر دو گروه ساري و جاري است.
پس آيه كريمه بر تحريم هفت كس از نسب دلالت مي‌كند كه عبارتند از:
1 ـ مادر و مادر بزرگ‌ها، هرچند كه در مرتبه‌هاي بالاتر قرار داشته باشند.
2 ـ دختر و دختران فرزندان، هرچند كه در مرتبه‌هاي پايين‌تر قرار داشته باشند.
3 ـ خواهر.
4 ـ عمه.
5 ـ خاله.
6 ـ دختر برادر.
7 ـ دختر خواهر.
چنان‌كه آيه كريمه بر تحريم شش كس از غير نسب نيز دلالت دارد، كه عبارتند از:
1 ـ مادر رضاعي.
2 ـ خواهر رضاعي. و مانند آن است تمام اصول و فروع زن شيرده.
3 ـ دختران زناني كه با مادرانشان مقاربت انجام گرفته است.
4 ـ زنان پسران.
5 ـ جمع‌كردن ميان دو خواهر، يا ميان زن و عمه وي، يا ميان زن و خاله وي، يا ميان زن و دختر برادر و دختر خواهر وي[3].
«بي‌گمان خداوند آمرزنده است» و آنچه را قبل از ابلاغ اين تحريم‌ها گذشته است، بر شما مي‌آمرزد «مهربان است» بر شما زيرا فقط كساني را بر شما حرام ساخته كه تحريم آنها رحمتي براي شماست و در تحريم آنها حكمت‌هاي بالغه‌اي وجود دارد كه در دنيا و آخرت خويش از آنها مستفيد و بهره‌مند مي‌شويد.
------------------
[3] تفصيل
احكام محرمات را در كتابهاي فقه بجوييد.
بسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ