تفسیر سوره نساء آیات(10 الی 11)
تفسیر سوره نساء آیات(10 الی 11)
ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎﮏ ﮐ ﮑ ﮒ
«هرآينه آنان كه اموال يتيمان را به ظلم مي‌خورند، جز اين نيست كه در شكم خويش آتش را مي‌خورند» و روز قيامت با اين نوع از عذاب معذب مي‌شوند «و به‌زودي درآتشي فروزان درآيند» فروزش آتش؛ شعله‌ها و زبانه‌هاي آن است. در حديث شريف‌آمده است كه رسول خداص فرمودند: «در روز قيامت گروهي از مردم درحالي ازقبرهاي خود برانگيخته مي‌شوند كه شعله‌هاي آتش از دهانهايشان زبانه مي‌كشد. سؤال شد: يا رسول‌اللهص! آنان كيستند؟ فرمودند: آيا نمي‌بينيد كه خداوند متعال‌فرموده است: ﴿ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ...﴾.
ﮓ ﮔ ﮕ ﮖﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥﮦ ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺﯻ ﯼ ﯽ ﯾﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ
در بيان سبب نزول آمده است: اين آيه كريمه در پاسخ به سؤال جابربن عبدالله انصاري و شكايت زن سعدبن ربيع از عموي فرزندانش در مورد عدم پرداخت مال ارثيه پدرشان به آنان نازل شد. خاطرنشان مي‌شود كه اين آيه كريمه، آيه بعداز آن و آيه پايان‌بخش اين سوره، آيات علم ميراث (فرايض) اند. در حديث شريف‌آمده است: «فرايض را فراگيريد و آن را به مردم نيز تعليم دهيد زيرا فرايض نصف‌علم است و اين علم فراموش مي‌گردد و اولين چيزي است كه از ميان امت من‌برداشته مي‌شود»[2].
«خداوند به شما در حق اولادتان حكم مي‌كند» يعني: در باره ميراث فرزندان كساني از شما كه مي‌ميرند، چنين حكم مي‌كند كه: «پسر را» از آنها «برابر بهره دو دختر است» مراد حالتي است كه فرزندان بجا مانده از متوفي، ذكور و اناث باهم باشند، پس در اين حالت، ميراث پسر دو برابر ميراث دختر است زيرا مرد براي تأمين هزينه‌ها و مخارج زندگي خانواده، سامان دادن به شغل وحرفه و تجارت و تحمل تكاليف زندگي، به اين سهم مضاعف نياز دارد. بايد دانست كه اگر در ميان ميراث‌بران، فرزندان ذكوري بودند، آنچه كه از ميراث‌بران سهم‌بر (ذوي الفروض) باقي مي‌ماند، براي آنان است، به دليل اين حديث شريف: «فرايض (سهام معين در ميراث) را به اهل آنها بسپاريد و آنچه كه از ذوي‌الفروض (صاحبان سهام معين) باقي ماند، براي نزديكترين مرد از ذكوراست». اما اگر متوفي داراي فرزندي نبود، فرزندان پسران (نوه‌ها) اين سهم را صاحب مي‌شوند «و اگر» همه ورثه متوفي «دختر» باشند و همراه آنها پسري‌نباشد و اين دختران «از دو تن بيشتر باشند، پس سهم آنان دوسوم ماترك» متوفي «است» و اگر دختران فقط دو تن بودند، باز هم سهم آنان دوسوم ميراث بجامانده از متوفي است؛ در قياس به دو خواهري كه آخرين آيه از اين سوره حكم ميراث آنها را صراحتا بيان كرده و گفته است: (اگر متوفي فرزندي نداشت ودو خواهر از خود بجا گذاشت، آن دو خواهر مستحق دوسوم ميراث وي‌اند). بنابراين، هرگاه دو خواهر، مستحق دوسوم تركه باشند، دو دختر به طريق اولي‌مستحق اين سهم هستند.
«و اگر» دختر «يكي باشد، پس براي اوست نصف تركه» متوفي «و براي هريك از پدر و مادر وي» اگر بعد از مرگش زنده بودند «يك‌ششم از ارثيه» متوفي مقررشده است «اگر متوفي داراي فرزندي باشد» از ذكور يا اناث، يك تن يا بيشتر، يانوه پسري داشته باشد «ولي اگر متوفي فرزندي نداشته‌باشد» يعني: نه فرزندي و نه فرزند پسري (نوه‌اي) «و وراثان او پدر و مادر وي باشند» به‌تنهايي و انفراد، يعني با آنها هيچ وارث ديگري همراه نباشد، چون فرزند و نوه و شوهر، يا همسر و فقط آن دو وارث فرزندشان باشند: «پس براي مادرش يك‌سوم است» و بقيه ارثيه، يعني دوسوم ديگر را پدر مي‌برد. اما اگر همراه با آنها شوهر يا همسر متوفي نيز وجود داشتند، در اين صورت مادر فقط مستحق يك‌سوم ارثيه متوفي ـ بعد ازپرداخت سهم شوهر يا همسر ـ مي‌باشد و سهم شوهر نصف ارثيه و سهم همسر يك‌چهارم آن است «و اگر متوفي برادراني» يا خواهراني «داشته باشد، مادرش يك‌ششم سهم دارد» از مال ارثيه، چه آنان برادران متوفي باشند چه خواهرانش و چه يك برادر با يك خواهر باشند، چه دوتن يا بيشتر. اما يك برادر، يا يك‌خواهر، مادر را از يك‌سوم به يك‌ششم سهم ماترك محجوب نمي‌گرداند. البته‌اين تقسيم ميراث «پس‌از اداي وصيتي است كه متوفي بدان سفارش كرده، يا بعد از اداي دين» يعني: دوسوم، يا يك‌سوم، يا يك‌ششم، يا غير اينها از ارثيه براي آناني كه ذكر شد تعلق نمي‌گيرد، مگر بعد از پرداختن به وصيت متوفي و بعد از پرداخت وامهايي كه بر ذمه اوست.
علما ـ از سلف و خلف ـ اجماعا برآنند كه پرداخت وام بر وصيت مقدم است و بعد از پرداخت وام و اجراي وصيت است كه باقي‌مانده تركه بر ورثه تقسيم مي‌شود. لذا وصايايي كه به بيشتر از يك‌سوم مال ارثيه تعلق گيرد، قابل اجرا نيست. «پدرانتان و فرزندانتان، شما نمي‌دانيد كه كدام‌يك براي شما سودمندترند» يعني: ازاين رو است كه خداوند ميراث را بدين‌گونه در ميان اصول و فروع شما تقسيم كرد و تقسيم ميراث را به خود شما محول ننمود و برخلاف رسوم جاهليت، در اصل استحقاق ميراث، پدران و فرزندان را با هم برابر گردانيد.
اين احكام مندرج در اين آيه «فريضه‌اي است» مقرر و معين بر عهده شما «ازجانب الله، هر آيينه الله دانا» است به مصالح شما «حكيم است» به آنچه در حق‌شما برنامه ريزي كرده است.
بسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ