تفسیر قرآن

آداب نصيحت

تعريف مي کنند که حضرت حسن و حسين رضي الله عنهما از کنار پيرمردي مي گذشتند که در حال وضو گرفتن بود ولي وضويش را درست انجام نمي داد، تصميم گرفتند که مرد را نصيحت کرده و به او ياد بدهند که چگونه وضو بگيرد، در کنار ش ايستادند و به او گفتند: اي عمو، نگاه کنيد که کدام يک از ما درست وضو مي گيرد، سپس همه ي آنچه را که بود به او نشان دادند، هنگامي که مرد وضو درست آنها را ديد، فهميد که وضو خودش درست نيست، و به خاطر اينکه بدون اينکه وي را ناراحت کنند او را نصيحت کردند، از آن ها تشکر کرد.

نصيحت يکي استوانه هاي اسلام است، خداوند متعال مي فرمايد: {والعصر. إن الإنسان لفي خسر. إلا الذين آمنوا وعملوا الصالحات وتواصوا بالحق وتواصوا بالصبر} [عصر] يعني: « سوگند به عصر [غلبه حق بر باطل]، كه واقعا انسان دستخوش زيان است، مگر كسانى كه گرويده و كارهاى شايسته كرده و همديگر را به حق سفارش و به شكيبايى توصيه كرده‏اند.»

پيامبر صلى الله عليه وسلم فرموده است: {(الدين النصيحة). قالوا: لمن يا رسول الله؟ قال: (لله ولكتابه ولرسوله ولأئمة المسلمين وعامتهم)} يعني: « دين عبارت از نصيحت و خير انديشي است.

گفتند: براي چه کسي؟

فرمود: براي خدا و براي کتابش و رسولش وبراي پيشوايان مسلمانها، وبراي همهء مسلمين.» [متفق عليه]

از جرير بن عبد الله -رضي الله عنه- روايت شده که مي گويد: {بايعتُ رسول الله صلى الله عليه وسلم على إقام الصلاة، وإيتاء الزكاة، والنصح لكل مسلم.} يعني: « با رسول الله صلي الله عليه وسلم بر اداي نماز و دادن زکات و نصيحت براي هر مسلمان بيعت نمود.» [متفق عليه].
از جمله آداب نصيحت مواردي بيان مي شود که بعضي از آنها مربوط به نصيحت کننده و بعضي ديگر مربوط به نصيحت شونده مي باشد:

آداب مربوط به فرد نصيحت کننده:

اخلاص: فرد ناصح نبايد از نصيحت کردن هدف ابراز برتري علمي خود و يا شکست دادن فرد نصيحت شونده را داشته و طرف مقابل را رسوا سازد، بلکه هدفش از نصيحت کردن بايد اصلاح ديگران و جلب رضايت خداوند متعال باشد.

توجه به حکمت و موعظه و نيکو و ملايم: سخن نيک کليد قلب ها است، خداوند متعال مي فرمايد: {ادع إلى سبيل ربك بالحكمة والموعظة الحسنة وجادلهم بالتي هي أحسن} [نحل: 125] يعني: « با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه‏اى] كه نيكوتر است مجادله نماى.»

عدم كتمان نصيحت: فرد مسلمان مي داند که نصيحت يکي از حقوقي است که بايد آن را درباره ي برادر مسلمانش بجاي آورد. مؤمن آينه ي برادرش است و او را نصيحت کرده، وي را از عيب هايش آگاه ساخته و روا نيست که آن ها را از وي پنهان دارد. پيامبر صلى الله عليه و سلم مي فرمايد: (حق المسلم على المسلم ست)

قيل: ما هن يا رسول الله؟ قال: (إذا لقيتَه فسلِّم عليه، وإذا دعاك فأجبْه، وإذا استنصحك فانصحْ له، وإذا عطس فحمد فشمِّته، وإذا مرض فَعُدْه (فزُرْه) وإذا مات فاتبعه (أي سِرْ في جنازته) يعني: « "حق مسلمان بر مسلمان شش چيز است." پرسيدند: آن ها کدامند يا رسول الله؟ فرمود: "هرگاه با او روبرو شدي سلام بگو، چون ترا دعوت کند، اجابتش کن، چون از تو پند خواهد، به او پند ده، چون عطسه زند و الحمد لله بگويد، بر او دعا کن، چون او مريض شد به عيادت او برو، چون بميرد، به دنبال جنازه اش برو."» [مسلم]

نصيحت بطور پنهان صورت گيرد: مسلمان فرد نصيحت شده را رسوا نمي سازد و او را با سخنان خود ناراحت نمي کند، چنانکه مي گويند نصيحت کردن در ملاء عام بي آبرويي و پرده برداري از عيب ديگران است.

چه زيباست سخنان امام شافعي که مي گويد:

 تَغَمَّدَني بنُصْحِــكَ فــي انفـــِرادِي
وجَنِّبْنِــي النصيحــةَ فِــي الجَمَاعةْ
فـإنَّ النُّصْــحَ بَيـْـن النــاسِ نـــوعٌ
مــن التـَّوْبيخ لا أَرْضَى اســتِمَـاعَه

معني شعر:

«مرا با نصيحت خويش در تنهاييم بپوشان

و از نصيحت کردنم در بين مردم برحذر باش

نصيحت در ميان جمع مردم يک نوع

ملامت باشد و من نمي خواهم بشنوم آن را.»

هنگامي که پيامبر صلى الله عليه وسلم مي خواست يکي از حاضرين را نصيحت کند، مي فرمود: اين مردم را چه شده است که اينچنين مي کنند، يا يکي از شما را چه شده که چنين کرده است. گويند: نصيحت خود گران است و آن به کوهي تبديل نکنيد و آن را به عنوان مجادله بيان نکنيد و سخن حق تلخ است براي گفتن آن از سبکي بيان کمک بگيريد.

 
امانت در نصيحت: موقع نصيحت کردن، فرد نصيحت شونده را فريب نداده و تحقير نمي شود. بلکه دعوتگر قبل از نصيحت کردن با تلاش و کوشش از خود مايه گذاشته و نيک انديشه مي نمايد. ولي درصورتيکه از پوشاندن و امانت داري فسادي حاصل شود بايد مسائل را بيان نمايد.

آداب فرد نصيحت شده:

با سينه اي گشاده و فراخ، و بدون ناراحتي يا دلخوري يا تکبر، نصيحت را بپذيرد. چنانکه گفته اند: نصيحت را هرطور که بود بپذير ولي به بهترين وجه ديگران را نصيحت کن!

عدم اصرار بر چيزهاي بيهوده: گردن نهادن به حق فضيلت است و چنگ زدن به باطل رذالت و پستي است و فرد مسلمان بايد تا حد ممکن از آن دوري کند، خداوند متعال در اين باره مي فرمايد:{وإذا قيل له اتق الله أخذته العزة بالإثم فحسبه جهنم ولبئس المهاد} [بقرة: 206] يعني: « و چون به او گفته شود از خدا پروا كن نخوت وى را به گناه كشاند، پس جهنم براى او بس است و چه بد بسترى است.»

گرفتن نصيحت از مسلمان آگاه: براي اينکه او را از عقل و حکمت خويش بهره مند مي سازد. به همان ميزان مسلمان از گرفتن نصيحت از بي خردان و گمراهان دوري مي کند زيرا ضرر آن بيشتر از آن است که به حساب بيايد. از پيامبر صلى الله عليه و سلم روايت مي کنند که فرمود: (من أراد أمرًا فشاور فيه امرءًا مسلمًا، وَفَّقَهُ الله لأرشد أموره) يعني: «هرکس قصد کاري داشته باشد و در مورد آن با مرد مسلماني مشورت نمايد، خداوند او را در راست آمدن کارهايش موفق مي سازد.» [طبراني]

تشکر از فرد ناصح: بر نصيحت شده واجب است که از فرد نصيحت کننده تشکر نمايد، چرا که کسي که از مردم تشکر نکند خداوند را هم شکر نمي کند.

مترجم: مسعود

مصدر: سايت نوار اسلام